AYÇİÇEĞİ TARIMI
ÖNEMİ : Ayçiçeği Ülkemizin yaklaşık yağ ihtiyacının %50 sinin karşılandığı bir yağlı tohumlar bitkisidir. İnsan beslenmesinde sıvı yağ ihtiyacı ve margarin yapılmasında kullanılmaktadır. Hayvan beslenmesinde ise küspesi hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Sap ve tablaları selüloz endüstrisinde ve yakacak olarak kullanılmaktadır. Tarlada kalan sapları parçalanmak suretiyle toprağın organik madde miktarının arttırılmasında fayda sağlamaktadır. Ürünün destekleme kapsamında olması ile ekim alanları 2002 yılından 2017 yılına kadar Türkiye genelinde %130 oranında artmış bulunmaktadır.
İKLİM VE TOPRAK İSTEĞİ : Ayçiçeği kara iklim kuşağında ve ılıman iklimin yağışlı bölgelerinde yetiştirilebilmektedir. Kısmen kuraklığa dayanıklı bir bitkidir. Sulama imkanı olması durumunda %100 e kadar verim artışı sağlanabilmektedir. Toprak isteği olarak derin, organik maddece zengin, humuslu, allüviyal, derin profilli su tutma kapasitesi yüksek topraklarda iyi yetişir. Toprak PH sı 6-7 arası olan topraklarda iyi yetişir. Asitli topraklar ayçiçeği için uygun değildir. İklim olarak yıllık 600-700 mm yağış alan yerlerde yetişebilmekte, kazık kök sistemi ile kuraklığa kısmen dayanıklıdır. İlk çıkış koliodilon yaprak döneminde -5 C dereceye kadar dayanmakta. Gelişme döneminde aylık ortalama 25 C sıcaklık gerekir. Bir adı da günebakan olan ayçiçeği güneşi seven bir bitkidir. Ancak gelişme döneminde 30 C derecenin üzerindeki sıcaklık gelişmeyi engelleyebilmektedir, 40 C derecenin üzerinde ise polenler, genel olarak çimlenememekte ve döllenme ya az olmakta veya hiç olmamaktadır.
POLİNASYON: Ayçiçeğinde döllenmenin tam olabilmesi için böceklere, özellikle arılara ihtiyaç vardır. Yapılan çalışmalar arılı üretimde; arısıza göre %70’e varan verim artışı sağlanmaktadır. Bu nedenle ayçiçeği tarlalarına çiçeklenme devresinde 10 dekara 2-5 kovan olacak şekilde arı kovanı yerleştirilmelidir.
MÜNAVEBE : Ayçiçeği, orabanş zararı ve topraktan fazla miktarda potasyum (K) kaldırdığı için aynı tarlaya üst üste ekilmesi uygun değildir. Kuru tarım yapılan arazilerde hububat veya baklagil yem bitkileri ile dönüşümlü olarak ekilebilir.
TOPRAK HAZIRLIĞI : Ayçiçeği ekilecek arazi sonbaharda 20-25 cm derinlikte sürülmelidir. Bunun dışında yedili dip kazan ile patlatma yapılarak da toprak işleme yapılabilir. Daha sonra otlanma durumuna göre otları kapatacak şekilde uygun toprak işleme aletleri ile 10-15 derinlikte ikileme yapılabilir. İlkbaharda ekim öncesi toprak otlu ise 8-10 cm ince şekilde sürülerek, değil ise uygun işleme aletleri (aysan, tiller, diskaro veya rototiller vb.) aletlerle işlenerek tohum yatağı ekime hazır hale getirilir. Ekim bir süre gecikmiş ve yabancı ot tohumları çıkmış ise tırmık vb aletlerle çıkan yabancı ot tohumları karıştırılır. Ekim öncesi gübreleme yapılacaksa gübre saçılır. Yabancı ot veya zararlılar için ilaçlama gerekiyorsa yapılır. İlaç ve gübre diskaro veya tırmık ile toprağa karıştırılır. süngü çekilerek ekime hazır hale getirilir.
İKİNCİ ÜRÜNDE : Kanola (kolza), arpa ve buğday hasadı sonrası önceki ürün sapları toplanarak tırmıkla uzaklaştırılmış tarlada sulama için bölmeler (tavalar) yapılarak toprak yeterince sulanır. Hava sıcaklığına bağlı olarak 4-5 gün içinde tava gelen toprak 18-20 cm derinliğinde sürülür diskaro çekilir. Eğer gübre serpme atılacak ise gübre saçılır, yabancı ot veya toprak zararlıları için ilaçlama yapılacaksa ilaçlama yapılır, gübre ve ilaç diskaro (taslar) veya tırmık ile ekim derinliğinde toprağa karıştırılır.
Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsünce yapılan araştırma sonuçlarına göre ikinci üründe üretilen ayçiçeğinin yüksek verim ve yağ verimi yanında yüksek linoleik asit oranına da sahip olması ikinci ürün ayçiçeği tarımının önemini ortaya koymaktadır. Sulama imkanı olması durumunda değerlendirilmesi gerekir.
GÜBRELEME : Ayçiçeğinde kuru koşullarda saf madde olarak 7-8 kg/da (N,P,K) Sulu koşullarda bu miktarlar 10 kg/da olarak uygulanabilir. Gübreler karışım halinde uygulanabileceği gibi kompoze (20.20.0 veya 15.15.15) olarak da verilebilir. Karışım halinde toprağın durumuna göre azotlu gübrenin yarısı A.Sülfat (%21) veya A.Nitrat (%26) olarak ve Triple süper fosfat (%42 P2O5) uygulanabilir. Azotlu gübrenin diğer kısmı ise çapalama veya tırmık öncesi verilebilir. Kimyevi gübrenin tamamı banda kombine ekim makinesi ile kompoze gübre olarak uygulanabilir. Eğer olanak varsa toprağın organik madde miktarını yükseltmek ve yüksek verim elde edebilmek için sonbaharda dekara 3-4 ton çiftlik gübresi verilmesi uygundur.
EKİM : Bölgemizde Ayçiçeği ekimi mevsime bağlı olarak Martın ikinci yarısı ile mayısın ilk yarısı arasındaki periyotta yapılabilmektedir. Ancak ekim zamanını hava sıcaklığı ve toprak tavı belirlemektedir. Çimlenme süresince en düşük olarak 4-5 C, Uygun bir çıkış için 8-10 C, optimum olarak 12-14 C sıcaklık gerekir. Uygun bir tavda ve fazla kabarık ve gevşek olmamak kaydıyla ekim derinliği 4-5 cm, bu derinlik toprak tavı yönünden 7-8 cm. kadar çıkabilir. Ekim sıklığı 70 cm. sıra arası olmak üzere sıra üzeri kuru şartlarda çeşit özelliği ve toprak yapısına bağlı olarak 27-35 cm. arası olabilmektedir. Çıkış; çeşit özelliği, ekim derinliği ve hava sıcaklığına bağlı olarak 5-10 gün arasında olmaktadır. Çıkışta sorun ile karşılaşmamak için toprak tavında ekim yapmak derine ekimden kaçınmak gerekir. Yeni çıkacak fideler kuvvetli çıkabilmeleri ve gelişebilmeleri için zayıf düşmeden, toprak yüzeyine biran önce çıkmaları gerekmektedir.
SİLAJ OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ: Ayçiçeği hayvan beslenmesinde silaj olarak da değerlendirilebilir. Silaj yapımı için en uygun devre çiçeklenmenin tamamlandığı süt olum devresidir.
Hayvanlar için hazırlanacak rasyonda Protein oranı ve Enerji değerini yükseltmek için yarma veya kırma yapımında hesaplanacak belirli oranda ayçiçeği dane olarak katılabilir. Bu işlemde yağlı olduğu için acılaşma olmaması bakımından kısa sürede tüketilecek kadar yapılmalıdır.
TOHUMLUK: Ayçiçeğinde üretim için, yüksek verimli, orabanşa toleranslı, hastalık ve zararlılara dayanıklı yağ oranı yüksek hibrit çeşitler kullanmak gerekmektedir. Hibrit tohum üreten kuruluşlar; Araştırma kuruluşları, Dupont Pioneer, Limagrin ve Syngenta dır. Bu kuruluşların geliştirmiş oldukları Clearfield, Granstar ve Valisun teknolojisi çeşitler olmak üzere birçok hibrit tohum çeşidi bulunmaktadır.Tohumlar ilaçlanmış olarak satılmaktadır. Bu çeşitlerin arazilerimiz için en uygunu alınarak teknik talimatlarına uygun ekimi yapılması gerekmektedir.
BAKIM İŞLEMLERİ: Ayçiçeğinde çıkış sonrası bakım işlemleri başlamaktadır. Fidelerin yabancı ot istilasına kaptırmamak için yabancı ot kontrolu için mekanik mücadele yapılması gerekmektedir. İlaçlı mücadelenin dışında Clearfiald teknoloji (İster at ister atma) ile elde edilmiş tohum kullanmış isek yabancı otların henüz 2-4 yapraklı oldukları dönemde çıkan ayçiçeğine duruma göre tel tırmık ile aykırı (sıralara dik) olarak dikkatli bir şekilde çekmek suretiyle ve/veya freze ile karık aralarını işlemek suretiyle yabancı ot kontrolu sağlanabilir. Kalan yabancı otlar ise el çapası ile gezilerek yabancı ot gelişimi kontrol altına alınabilir. Ayçiçeği bir çapa bitkisi olması nedeniyle ara çaplama işlemi veya el ile çapalama toprağın tavının muhafazası, yabancı ot kontrolu ve toprağın havalandırılması bakımından fayda sağlamaktadır. Çapalama işleminde toprağın 8-10 cm derinliği geçmeyecek şekilde yapılması gerekir. Daha derin yapılacak çapalama veya ara çekme toprak tavının kaçmasına ve bitki yan kılcak köklerinin zarar görmesine sebep olacaktır.
Hastalık ve zararlıların görülmesi durumunda gerekli ilaçlama ve müdahalenin yapılması gerekmektedir.
YABANCI OT KONTROLU: Yabancı ot kontrolu mekanik işlemler dışında ilaçlı mücadele ile de yapılabilmektedir. Yabancı ot mücadelesi için ekim öncesi ve çıkış sonrası gibi çeşit özelliğine göre uygulanabilen zirai ilaçlar bulunmaktadır. Bu işlemler tarlamızda sorun olan yabancı otların cinsine ve kullandığımız tohum çeşidine göre işlem yapmak gerekmektedir.
SULAMA : Ayçiçeği kuru şartlarda yetişebilir. Yıllık yağışı 500-600 mm olan yerlerde özellikle bu yağış miktarının yarısı ayçiçeği gelişme dönemine isabet eden bölgelerde sulama yapılmadan üretilebilir. Ayçiçeği sulamaya karşı duyarlı olup, uygun zamanlarda yeterli sulama yapıldığında %100’e kadar verim artışı sağlanabilmektedir. Ayçiçeği ihtiyacı olan suyun %20’sini topraktan çıkıştan itibaren tabla oluşum devresine kadar, tabla oluşumu ve çiçeklenme devresi en kritik dönem olup, bu devrede bitki ihtiyacı olan suyun %60’ını, çiçeklenmeden sonra yağ oluşum devresinde de geri kalan %20 suyu kullanmaktadır. Bu devrelerde yapılacak üç sulama, yüksek verim açısından büyük önem taşımaktadır. Özellikle, çiçeklenme devresinde yüksek sıcaklıların oluşturacağı zararı önlemek amacıyla tabla olum devresinde yapılacak sulama büyük önem kazanmaktadır. Sulama damla sulama, karık usulü, salma yada yağmurlama şeklinde olabilir. Ancak hastalıkların yoğun olduğu durumlarda ve çiçeklenme süresince yağmurlama sulamadan kaçınmak gerekir.
HASAT-HARMAN VE DEPOLAMA : Hasat Biçerdöver ile yapılmaktadır. Hasat için genelde kurutma işlemine gerek kalmayacak şekilde depolama için gerekli olan %8-9 nem oranının altına düştüğünde yapılmaktadır. Hasat edilmiş üründe yabancı madde oranı %2-3 ten fazla, bozuk ve boş dane oranı % 0,5-1,0 dan fazla olmamalıdır. Depo temizlenmiş, zemin ilaçlanmış ve rutubetsiz olmalıdır. Depolanmış ayçiçeğinde bazı böcek türleri görülebilir, bu durumda gerekli ilaçlamalar yapılmalıdır.
Ürününüzün bol ve bereketli olması dileğiyle…
Kadir ÖZKİŞİ
Tarım Danışmanı